LA LEGENDE DANTESQUE
YEGICHE TCHARENTS
******
TRADUCTION JACKY LAVAUZELLE
**
Yéghiché Tcharents
Եղիշե Չարենց
13 մարտի, 1897 Կարս – 1937 թ. Նոյեմբերի 29 Երեւան
13 mars 1897 Kars – 29 novembre 1937 Erevan
LA LEGENDE DANTESQUE
ԴԱՆԹԵԱԿԱՆ ԱՌԱՍՊԵԼ
II
____________________________________________________________
Traduction – Texte Bilingue
LITTERATURE ARMENIENNE
POESIE ARMENIENNE
II
Եվ ուրախ էինք այսպես— երեք օր։
Yev urakh eink’ ayspes— yerek’ or.
Comme nous étions heureux pendant ces trois jours.
Բայց հետո հանկարծ բացվեց մեր առաջ
Bayts’ heto hankarts bats’vets’ mer arraj
Quand soudainement s’est ouvert face à nous
Մի ավեր ուղի, ուր անհուն ու խոր
Mi aver ughi, ur anhun u khor
Un chemin de souffrances profondes
Մի տառապանքի խորշակ կար վառած։
Mi tarrapank’i khorshak kar varrats.
Un chemin parsemé de tristes flambeaux.
Եվ կամաց-կամաց դարձավ վիրավոր
Yev kamats’-kamats’ dardzav viravor
Qui peu a peu brisa terriblement
Մեր հոգին ջահել ու բազմաերազ։
Mer hogin jahel u bazmayeraz.
Notre âme jeune et insouciante.
Երկինքն էլ կարծես փոխվել էր արդեն։
Yerkink’n el kartses p’vokhvel er arden.
Le ciel semblait avoir déjà changé.
Անձրևներ էին մեր գլխին տեղում։
Andzrevner ein mer glkhin teghum.
Les pluies avaient chassé l’ardent soleil.
Ավերված ուղին փռված էր մեր դեմ՝
Avervats ughin p’rrvats er mer dem՝
Un chemin dévasté s’étendait devant nous,
Իր ծայրը թաղած մեգ-մառախուղում։
Ir tsayry t’aghats meg-marrakhughum.
Où trônait à son extrémité une glaciale lune.
Եվ երկնքի պես մեր հոգին էլ թեն՝
Yev yerknk’i pes mer hogin el t’en՝
Et notre âme se mit à ressembler au ciel,
Անձրևների տակ մրսում էր, դողում։
Andzrevneri tak mrsum er, doghum.
Pleurante et tremblante.
Ճամփի մոտ ընկած տեսանք մի դիակ։
Champ’i mot ynkats tesank’ mi diak.
Sur le chemin nous vîmes un cadavre.
Կանգնեցինք, մի պահ նայեցինք իրար։
Kangnets’ink’, mi pah nayets’ink’ irar.
Nous nous arrêtâmes et le regardâmes.
Փտել էր արդեն անձրևների տակ.
P’tel er arden andzrevneri tak.
Il se décomposait déjà sous la pluie.
Ի՞նչ ցեղից էր նա — այդ ո՞վ կիմանար։
I՞nch’ ts’eghits’ er na — ayd vo՞v kimanar.
A quelle tribu appartenait-il donc ?
Իր ապրած կյանքից ամեն հիշատակ
Ir aprats kyank’its’ amen hishatak
Sa vie, son quotidien, ses habitudes
Սրբել էր, տարել անձրևը վարար։
Srbel er, tarel andzrevy varar.
L’eau tiède de cette pluie les avait emportés.
Երկա՜ր կանգնեցինք։ Մի զինվոր— ընկեր
Yerka՜r kangnets’ink’. Mi zinvor— ynker
Nous tentâmes de nous lever par deux fois. Un soldat
Դիակն հրելով, խնդաց խելագար։
Diakn hrelov, khndats’ khelagar.
Traîna le cadavre tel un dément.
Բայց չէ՞ որ նա՛ էլ կրել է զենքեր,
Bayts’ ch’e՞ vor na՛ el krel e zenk’er,
Lui aussi avait porté des armes,
Եղել է մեզ պես կյանքի սիրահար։
Yeghel e mez pes kyank’i sirahar.
Amoureux de la vie, il avait été comme nous.
Ես մտածեցի՝ գնում ենք մենք էլ
Yes mtatsets’i՝ gnum yenk’ menk’ el
J’ai pensé alors que nous allions nous aussi
Այսպիսի դիակ դառնալու համար։
Ayspisi diak darrnalu hamar:
Ressembler à ce cadavre.
Եվ անցա առաջ։ Լեռներից անդին
Yev ants’a arraj. Lerrnerits’ andin
Et je suis parti de l’avant. Au loin, derrière les montagnes,
Երևաց հանկարծ արեգակը հուր։
Yerevats’ hankarts aregaky hur.
Soudain, le soleil brilla intensèment.
Եվ ես մոռացա այն այլանդակ դին,
Yev yes morrats’a ayn aylandak din,
Et j’en oubliais ce corps corrompu,
Շնչեցի հողի թարմությունը խոր,
Shnch’ets’i hoghi t’armut’yuny khor,
Je respirais fort la fraîcheur profonde du sol,
Եվ նորի՜ց իմ բաց ու լցված սրտին
Yev nori՜ts’ im bats’ u lts’vats srtin
Et à nouveau, mon cœur s’ouvrit
Աշխարհը թվաց այնքան թա՜րմ ու նո՜ր։
Ashkharhy t’vats’ aynk’an t’a՜rm u no՜r.
Et le monde semblait si bon, si noble.
Արևի ոսկի մատները իջան
Arevi voski matnery ijan
Les doigts d’or du soleil se couchèrent sur la terre
Ու գուրգուրեցին հեռուները թաց։
Vow gurgurets’in herrunery t’ats’.
Et avalèrent les traces humides de la pluie.
Հավիտյան վազող ու միշտ ժրաջան՝
Havityan vazogh u misht zhrajan՝
Toujours en marche sur sa route difficile,
Խոտերի միջից առվակը խնդաց։
Khoteri mijits’ arrvaky khndats’.
A travers les herbes, le guilleret ruisseau sautillait.
Եվ թեթև՜ նետած սլաքի նման
Yev t’et’ev՜ netats slak’i nman
Et comme une flèche tirée légèrement
Դեմից մի թռչուն անցավ սրընթաց։
Demits’ mi t’rrch’un ants’av srynt’ats’.
Un oiseau agile s’envola rapidement.
Ախ, այդ դաշտերի հեռո՜ւն ոսկեգույն,
Akh, ayd dashteri herro՜wn voskeguyn,
Ah, les couleurs dorées que renvoyaient ces champs,
Այդ երկինքների կապո՜ւյտը պայծառ…
Ayd yerkink’neri kapo՜wyty paytsarr…
Si intensément dans ce ciel lumineux !…
Ամեն ինչ կարծես ասում էր հոգուն,
Amen inch’ kartses asum er hogun,
Tout semblait dire secrètement à l’âme,
Որ այս աշխարհում քմահաճ ու չար՝
Vor ays ashkharhum k’mahach u ch’ar՝
Que dans ce monde si capricieux, si diabolique,
Չըպետք է, որ մարդն հեկեկա անքուն—
Ch’ypetk’ e, vor mardn hekeka ank’un—
L’homme ne devait pas se morfondre et se plaindre,
Աշխարհում մի օր ապրելու համար։
Ashkharhum mi or aprelu hamar.
Après avoir vécu un jour dans ce monde.
Եվ ես հարց տվի հանկարծ ինքս ինձ,
Yev yes harts’ tvi hankarts ink’s indz,
Et je me demandais soudainement,
Թե ո՞ւր ենք գնում այսպես եռանդով։
T’e vo՞wr yenk’ gnum ayspes yerrandov.
Où nous allions ainsi ?
Չէ՞ որ աշխարհում կա խոր մի կսկիծ,
Ch’e՞ vor ashkharhum ka khor mi kskits,
Après tout, une profonde tristesse dans le monde existe,
Ամենքի համար կա մի վիշտ անթով —
Amenk’i hamar ka mi visht ant’ov —
Pour tous, le chagrin est lourd à porter-
Էլ ի՞նչ ենք ուզում վերցնել կյանքից
El i՞nch’ yenk’ uzum verts’nel kyank’its’
Que voulons-nous prendre d’autre,
Ահաբեկիչի խելագար խանդով։
Ahabekich’i khelagar khandov.
Avec cette folle jalousie du terroriste ?
Ինչո՞ւ է երազն այս աշխարհավեր
Inch’vo՞w e yerazn ays ashkharhaver
Pourquoi ce rêve porteur de tant de peine ?
Կախվել մեր գլխին այսպես կուրորեն։
Kakhvel mer glkhin ayspes kuroren.
Ce rêve qui nous aveugle l’esprit !
Ինչո՞ւ են փռում այսքան ցավ, ավեր,
Inch’vo՞w yen p’rrum aysk’an ts’av, aver,
Pourquoi répandre tant de douleur, tant de destruction,
Հողմերը այս չար ե՞րբ պիտի լռեն։
Hoghmery ays ch’ar ye՞rb piti lrren.
Quand les vents se tairont-ils ?
Եվ ո՞վ է լարում այսպիսի դավեր —
Yev vo՞v e larum ayspisi daver —
Et qui suscite de telles actions-
Կյանքը դարձնում նզովյա՛լ գեհեն։
Kyank’y dardznum nzovya՛l gehen.
Et nous fait vivre la maudite Géhenne.
Եվ մի՞թե մարդիկ այստեղ չե՞ն նայել
Yev mi՞t’e mardik aystegh ch’e՞n nayel
Et pourquoi les gens ne regardent-ils pas la beauté d’ici ?
Երբեք հեռուներն այս լա՜վ աշխարհի,
Yerbek’ herrunern ays la՜v ashkharhi,
Jamais loin de ce grand monde,
Ուր արևը բյո՜ւր հրաշք է վառել,
Ur arevy byo՜wr hrashk’ e varrel,
Où le soleil a brillé, un miracle apparaît,
Որ մարդու հոգին խանդավառ, բարի՝
Vor mardu hogin khandavarr, bari՝
Que l’âme humaine s’enthousiasme,
Գգվի հիացքով երջանկավայել —
Ggvi hiats’k’ov yerjankavayel —
Joyeuse et sereine –
Ամե՛ն մի խոտի, ամե՛ն մի քարի։
Ame՛n mi khoti, ame՛n mi k’ari.
Devant chaque herbe, devant chaque pierre.
Ախ, ո՜չ… Սատանա՛ն քրքջացել է այս
Akh, vo՜ch’… Satana՛n k’rk’jats’el e ays
Ah, non, non … Satan sourit.
Ոսկի դաշտերի քնքշությանը խոր,
Voski dashteri k’nk’shut’yany khor,
Des douces profondeurs du champ doré,
Փռել է կարմիր խորշակ ու երաշտ,
P’rrel e karmir khorshak u yerasht,
Une forte sécheresse attisée par un vent insensé,
Վառել է ոսկի հասկերը բոլոր։—
Varrel e voski haskery bolor.—
Les doigts d’or brûlèrent tout autour de moi.
Սրտի կսկիծով ես անցա առաջ
Srti kskitsov yes ants’a arraj
Je me mis à marcher avec un chagrin si lourd
Ու շուրջս նորից նայեցի մոլոր։—
Vow shurjs norits’ nayets’i molor.—
Regardant autour de moi encore et encore.
Եվ ահա — կրկին մի քանի դիակ։
Yev aha — krkin mi k’ani diak.
Et voici encore quelques cadavres !
Եվ այստեղ ահա — վարսեր կանացի։
Yev aystegh aha — varser kanats’i.
Et voici la coiffure d’une femme !
Իսկ այստեղ, արնոտ վերմակների տակ—
Isk aystegh, arnot vermakneri tak—
Et ici, sous les couvertures,
Փտած փշրանքներ արնաներկ հացի։
P’tats p’shrank’ner arnanerk hats’i.
Les miettes de pain ensanglantées.
Ո՞վ է հեռացել այստեղից — մենակ,
VO՞v e herrats’el aysteghits’ — menak,
Qui est parti d’ici – seul
Քարացա՜ծ սրտով, լուռ, առա՛նց լացի…
K’arats’a՜ts srtov, lurr, arra՛nts’ lats’i…
Cœur sincère, silencieux, sans pleurer ? …
Իսկ այստեղ ահա — մի ոսկրացած ձեռք։
Isk aystegh aha — mi voskrats’ats dzerrk’.
Et voici les ossements d’une main !
Մարմինը չկա։ Ընկած է անձայն։
Marminy ch’ka. Ynkats e andzayn.
Il n’y a plus de corps. Tombé en silence.
Քիչ հեռուն գտանք սրունքները մերկ,
K’ich’ herrun gtank’ srunk’nery merk,
A côté, non loin, des jambes nues,
Իսկ քիչ է՛լ այն կողմ — ատամներ ցիրցան։
Isk k’ich’ e՛l ayn koghm — atamner ts’irts’an.
Là-bas, les dents brisées.
Իսկ այնտեղ, ժայռի կատարին այն լերկ,
Isk ayntegh, zhayrri katarin ayn lerk,
Et là, au sommet de la falaise,
Մոռացել էին մի հին հրացան։
Morrats’el ein mi hin hrats’an.
Un vieux fusil oublié.
Սարսափած սրտով մենք անցանք առաջ,
Sarsap’ats srtov menk’ ants’ank’ arraj,
Avec un coeur horrifié, nous continuâmes de l’avant,
Եվ մեր հայացքից արյուն էր կաթում։
Yev mer hayats’k’its’ aryun er kat’um.
Et nos yeux ruisselaient de sang.
Լուսնոտի նման բութ ու շվարած՝
Lusnoti nman but’ u shvarats՝
Comme un fou, hagard et brisé,
Այլևս ոչինչ չէինք նկատում։
Aylevs voch’inch’ ch’eink’ nkatum.
Nous n’avons plus rien vu.
Մի ծանըր կսկիծ ուսերիս առած՝
Mi tsanyr kskits useris arrats՝
Une si lourde peine plombait nos épaules,
Լուռ քայլում էինք արնաբույր տոթում։
Lurr k’aylum eink’ arnabuyr tot’um.
Nous marchions silencieux.
Իրիկնամուտին մենք մի գյուղ մտանք։
Iriknamutin menk’ mi gyugh mtank’.
Dans la soirée, nous pénétrèrent dans un village.
Անունն էր միայն, իսկ ինքը չկար։
Anunn er miayn, isk ink’y ch’kar.
Seul le nom existait encore.
Այլանդակ գուղձեր, դևի ապարանք։
Aylandak gughdzer, devi aparank’.
Monticules effrayants, palais du diable.
Մնացինք՝ հանգիստ առնելու համար։
Mnats’ink’՝ hangist arrnelu hamar.
Nous y sommes restés un moment.
Եվ գիշերն ամբողջ պատմեցին նրանք
Yev gishern amboghj patmets’in nrank’
Et nous parlâmes toute la nuit durant
Զրույցներ զազիր ու խայտանկար…
Zruyts’ner zazir u khaytankar…
Avec des mots ensanglantés …
**************************
LA LEGENDE DANTESQUE
YEGICHE TCHARENTS
******
